یاما و نیاما اصل اول و دوم از یوگای ۸ مرحله‌ای «پاتانجلی» است که وی در کتابی به نام «یوگا سوترا«، یوگای ۸ مرحله‌ای یا به زبان سانسکریت «آشتانگایوگا» را گردآوری کرد.

چهار قسمت اول آن مربوط به هاتا یوگاست: یاما، نیاما، آسانا، پرانایاما. و چهار قسمت دوم آن مربوط به راجایوگاست: پراتی هارا، دارنا، دیانا، سامادی.

یاما و نیاما اغلب «ده فرمان یوگا» نامیده می شوند.

هر کدام از این باید ها و نباید ها یک رکن حمایت کننده و رهایی بخش یوگا هستند.

یاما چیست؟

انضباط شخصی، پرهیزکاری، قوانین زندگی

یاما یعنی داشتن کنترل بر اعمالی که انرژی حیاتی انسان را به بطالت هزینه می‌کنند. رعایت اصول یاما راه گذر از زندگی حیوانی به زندگی انسانی را هموار کرده و کمک می‌کند که انسان خودکاوی نموده، اعمالش را تصحیح نماید تا انرژی های مسدود شده، آزاد گردیده و فرد با آرامش زندگی کند. یاما به معنای خویشتن‌داری، به معنای تسلط بر نفس یا پرهیز است و از پنج رکن تشکیل شده است:

1. آهیمسا (بی آزاری)
2. ساتیا (صداقت)    
3.  آستیا (عدم دزدی)  
4. آپری گراها (عدم وابستگی) 
5.  براهماچاریا (کنترل نیروی جنسی)

• آهیمسا : عدم آزار، بی‌ضرری، عدم خشونت

در سانسکریت «هیمسا» به معنی خشونت و آزار می‌باشد و با اضافه شدنِ « آ«  در ابتدای آن، مفهوم آن می‌شود: نفی خشونت.

آهیمسا یکی از اصول مهم ذکر شده در پاتانجالی یوگا می‌باشد و در آنجا بیشتر از آنکه یک نام باشد بیشتر اشاره به یک روشِ زندگی است. در واقع زندگی بر مدار صلح و درونی خالی از هرگونه نفرت و آزار نرساندن نه تنها به انسان بلکه هر جاندار دیگری.

• ساتیا : صداقت، راستگویی، راستی و دروغ نگفتن

اگر در ذهن، بر زبان و در رفتار انسان راستی باشد، هماهنگی و عشق در زندگی جاری می‌شود. «ساتیا» یک کلمه سانسکریت است که به عنوان حقیقت، ذات ترجمه شده است. ساتیا به راستگویی در اندیشه، گفتار و کردار اشاره دارد.

• آستیا : دزدی نکردن، درستکاری، امانت‌داری

کلمه «آستیا» از زبان سانسکریت گرفته شده که در آن «آ» به «غیر» و «ستیا» به عمل «دزدی یا چیزی که قابل سرقت است» اشاره دارد. بنابراین، آستیا به معنای دزدی نکردن است. آستیا صرفا فیزیکی نیست وبه مفهوم ربودن مال دیگری از طریق عمل و گفتار و اندیشه دیگری نیز می‌باشد. به طور کلی می توان گفت «آستیا» احترام گذاشتن به حق و حقوق دیگران با کنترل و تسلط بر میل طمع‌ورزی است.

• آپری‌گراها : عدم وابستگی، عدم طمع، عدم تملک، عدم خودخواهی

« پری گراها » به معنای وابستگی ، احتکار کردن و آزمند بودن است . « آپری گراها » یعنی وارستگی ، احتکار نکردن ، عدم احساس مالکیّت و عدم وابستگی. به بیان ساده‌تر رهایی از قید وابستگی مانند وابستگی به اشیای مادی یا نام، آوازه و شهرت، شغل، عقاید و روابط با دیگران. همه این وابستگی‌ها انسان را از وابستگی به اصل و منشأ خویش بازمی‌دارند. برای دستیابی به حقیقت می‌بایست از وابستگی به مجاز رهایی یافت. این پیغام درس آپری‌گراها است.

• برهماچاریا : خویشتن‌داری جنسی در اندیشه، گفتار و کردار و کنترل نیروی حیات

«براهما » اشاره به پروردگار است و «چاریا» یعنی حرکت. حرکت به سوی پروردگار  . به معنای دیگر یعنی عفّت ، معنویّت ، تجرّد ، خویشتن داری و تبدیل نیروی جنسی. با بکار بستن برهماچاریا انسان قادر به کنترل نیروی جنسی و  تبدیل این انرژی به انرژی معنوی خواهد بود.

نیاما چیست؟

نیاما به مفهوم آیین، قانون و انضباط فردی است. درواقع می‌توان گفت که فرد پس ازطی مرحله یاما توانسته است با محیط پیرامون خود به یک تعادل نسبی برسد و حال در مرحله نیاما وقت آن است که بیشتر به خود بپردازد. در واقع اصول یاما نوعی خودکاوی است و منجر به تصحیح کیفیّت پندار ، گفتار و کردار انسان و آزاد شدن انرژی‌های راکد می‌گردد و در مرحله «نیاما» رابطه خود را با خویش بررسی می‌کند.  

نیاما واجبات و قوانین پالایش خویشتن است.

پنج اصل نیاما:

1. سوچا (پاکی)
2. سانتوشا (قناعت)
3. تاپاس (ریاضت)
4. سوادهیایا (خودشناسی)
5. ایشواراپرانیدهانا (تسلیم به خداوند)

• سوچا : خلوص و پاكیزگي درسه بعد جسمي، ذهني و روحي

سوچای جسمی:

از دیدگاه یوگا جسم انسان اقامتگاه روح اوست و به همین دلیل جایگاهی مقدس به شمار رفته و می‌باید مدام آن را پاکیزه نگاه داشت تا رشد مادی و معنوی امکان‌پذیر گردد. پاکسازی جسمانی در یوگا دربرگیرنده اصول بسیار گسترد‌ ای است.

سوچای ذهنی:

اولین دلیل برای پاکسازی ذهنی همسویی ذهن با بخش معنوی وجود است. ذهن انسان پلی است میان جسم و روح او و اگر روان انسان مانند آینه شود توان آن را خواهد داشت تا بازتاب انرژی غیرمادی روح را در خود دریافت کند.

سوچای روحی:

آگاهی گرد و غبار آینه روح را مدام پاک می‌کند و استقرار در آگاهی باعث درخشش این آینه می‌شود. این آگاهی را می‌توان از طریق عبادت به دست آورد. عبادتی که از روی نفس پرستش انجام می‌گیرد عملی است که می‌تواند آینه روح را پاک کند و بخش روحی را همیشه شفاف و درخشان نگاه دارد.

• سانتوشا : خرسندی، قناعت یا رضایت‌مندی

رضایت یعنی قانع بودن به آنچه در زندگی هست. رضایت امیال را کم می‌کند. این پذیرش واقعیت‌ها به شخص شادی و تعادل ذهنی می‌دهد. هنگامی که انسان در درون خود احساس رضایت را تجربه می‌کند، فضای ذهنی او مثبت می‌شود، نیروهای بالقوه درونی بارزتر و شکوفاتر می‌شوند.

• تاپاس : ریاضت، انضباط معنوی عملی

تاپاس از کلمه «تاپ» به معنای سوختن و درخشیدن است و همچنین به معنای ریاضت، صبور بودن، داشتن زندگی منظّم، داشتن هدف و اعمال برنامه‌ریزی صحیح و تلاشی مستمر و تحمّل مشکالت بدون اظهار ناراحتی در جهت رسیدن به هدف تاپاس یعنی، قرار دادن خود در یک گونه انضباط و محدودیّت جهت به دست آوردن رفاه معنوی و آگاهی بالاتر است. رعایت تاپاس انعطاف‌پذیری فرد را بهبود می‌بخشد.

• سوآدهیایا : خویشتن‌شناسی، مطالعه معنوی، شناخت نقاط قوت و ضعف درخود

بخشِ اول واژه، یعنی «سوا» به معنای «خویشتن» است. بخشِ دوم، یعنی «دهیایا» مشتق از فعلی با ریشه «دهیای» می‌باشد که معنیِ تعمق کردن، اندیشیدن، یادآوری کردن، یا به خاطر آوردن می‌دهد. این مفهوم که به معنی «مطالعۀ خویش» است، منجر به کشف خود می‌شود.

• ایشواراپرانیدهانا

ایشـواراپـرانـیـدهانا مرکب از دو جزء است یکی ایشوارا به مـعنی « خدا» و دیگری پرانیدهـانـا به معنی «دل سپاری» و «تسلیم و مجاهدت» . سپردن تمام کارها و امور به خدا ، و به تمامی گردن نهادن به خواست او است. ایشوارپرانیدهانا ذکر و تکرار نام‌های خداوند و پناه بردن به خداوند است. دعا و ستایش خداوند نه تنها احساس حضور او بلکه درک همبستگی واتحاد با او از درون است.