یوگا نیدرا چیست؟ چه فوایدی دارد و چگونه انجام می شود؟

شاید شما هم مانند بیشتر افراد تصور کنید استراحت کردن کار ساده‌ای است؛ وقتی خسته می‌شوید، به رختخواب می‌روید و گمان می‌کنید این همان استراحت است. اما تا زمانی که از تنش‌های عضلانی، ذهنی و احساسی آزاد نشده‌اید، هرگز به معنای واقعی کلمه استراحت نکرده‌اید. 

هرچند ممکن است احساس کنید حالتان خوب است، ولی حقیقت این است که اکثر مردم همیشه زیر فشار تنش‌های مختلف هستند. و عادت‌های ناآگاهانه‌ای مثل جویدن ناخن، خاراندن سر، تکان دادن پا دارند. شاید هم بی‌قرار راه بروند، بی‌وقفه صحبت کنند، دائماً تحریک‌پذیر باشند یا پشت سر هم سیگار بکشند.

حتی هنگام خواب، افکار و نگرانی‌ها همچنان در ذهن می‌چرخند، و این باعث می‌شود که فرد با وجود خوابیدن، خسته و کسل از خواب بیدار شود. برای تجربه استراحت واقعی، باید تنش‌های درونی بدن، احساسات و ذهن را رها کنیم. تنها در این صورت است که حالت واقعی استراحت درک می‌شود.

یوگا با قدمتی دیرینه و با نگاهی عمیق و علمی و عملی برای داشتن تجربۀ یک استراحت واقعی و عمیق هم نسخه‌ای دارد. تمرین «یوگا نیدرا» یک روش علمی برای رها شدن از تنش‌هاست. در ادامه مقاله به بررسی دقیق‌تری از این موضوع می‌پردازیم که یوگا نیدرا چیست؟ چه فوایدی دارد و چگونه انجام می‌شود؟ و همچنین به این سوال پاسخ می‌دهیم که آیا یوگا نیدرا، نوعی تمرکز و هیپنوتیزم است؟!

یوگا نیدرا چیست؟

یوگا نیدرا روشی علمی برای دستیابی به آرامشی کامل است. تکنیک یوگا نیدرا کمک می‌کند از آرامش سطحی به اعماق درون خود بروید و از تنش‌های جسمی، عاطفی و ذهنی رها شوید

اصطلاح یوگا نیدرا از دو واژه سانسکریت گرفته شده است: «یوگا» به معنای اتحاد و آگاهی و «نیدرا» به معنای خواب است. 

در طول تمرین یوگا نیدرا، فرد به نظر می‌رسد که خوابیده است، اما آگاهی در سطح عمیق‌تری فعال است. به همین دلیل، یوگا نیدرا به عنوان خواب روانی یا آرامش عمیق همراه با آگاهی درونی نیز شناخته می‌شود. در این حالت مرز بین خواب و بیداری، ارتباط با ابعاد ناخودآگاه و نیمه‌خودآگاه به طور خودبه‌خود اتفاق می‌افتد.

در یوگا نیدرا، وضعیت آرامش با برگشت به درون و دوری از تجربیات بیرونی به دست می‌آید. اگر آگاهی بتواند از وضعیت بیرونی و خواب جدا شود، بسیار قدرتمند می‌شود و می‌تواند در بسیاری از زمینه‌ها به کار رود.

یوگا نیدرا به معنای «خواب یوگا» است، اما با خواب معمولی تفاوتی اساسی دارد. در حالی که خواب عادی به معنای استراحت فیزیکی است، یوگا نیدرا به شما این فرصت را می‌دهد که در حالت عمیق‌ترین آرامش باقی بمانید و همزمان آگاهی خود را حفظ کنید.

این تکنیک به شما کمک می‌کند تا از آرامش سطحی به اعماق درون خود بروید و از تنش‌های جسمی، عاطفی و ذهنی رها شوید.

یوگا نیدرا نوعی استراحت روانی و جسمی است که بسیار کارآمدتر و مؤثرتر از خواب معمولی است. کسانی که این تکنیک را در زندگی روزمره خود به کار می‌گیرند، خیلی زود تغییرات عمیقی را در الگوهای خواب خود تجربه می‌کنند. 

آرامشی که از یک جلسه یوگا نیدرا حاصل می‌شود، معادل چندین ساعت خواب معمولی بدون آگاهی است. یک ساعت یوگا نیدرا به اندازه چهار ساعت خواب عادی می‌تواند شما را آرام و سرحال کند.

یوگا نیدرا تمرکز نیست

در یوگا نیدرا، نیازی به تمرکز وجود ندارد و حتی بهتر است که تمرکز نکنید. فقط کافی است که ذهن خود را از نقطه‌ای به نقطه دیگر حرکت دهید و از هر تجربه‌ای آگاه باشید. اگر سعی کنید در یوگا نیدرا تمرکز کنید، جریان طبیعی آگاهی را که ذهن را به عمق خود می‌برد، مختل خواهید کرد.

شاید برای مدتی گفته‌ها و دستورالعمل‌های مربی و استاد خود را نشنوید اما نگران نباشید. حتی اگر در حال رویاپردازی درباره چیز دیگری باشید و حواستان پرت شود، گفته‌ها و صدای استاد همچنان بر ذهن ناخودآگاه شما تأثیر خواهند گذاشت. 

کاملاً طبیعی است که در تمرین یوگا نیدرا، گاهی برخی از دستورالعمل‌ها را از دست بدهید، چراکه در این تمرین، ذهن آگاه اغلب کنار می‌رود تا ذهن ناخودآگاه به پیش بیافتد. در این حالت، هر چیزی که گفته می‌شود بر روی ذهن ناخودآگاه نقش می‌بندد. 

در یوگا نیدرا، نکته مهم این است که به دستورالعمل‌های استاد خود گوش دهید و به هر تجربه‌ای که ممکن است پیش بیاید با آگاهی کامل و بی‌طرفی نگاه کنید.

برای گرفتن تکنیک یوگا نیدرا و مدیتیشن می‌توانید درخواست مشاوره خود را ثبت کنید و در دوره راجا یوگا شرکت کنید.

تفاوت یوگا نیدرا با هیپنوتیزم

اگرچه یوگا نیدرا و هیپنوتیزم هر دو به حالت‌هایی از آرامش و کاهش تحریکات حسی مربوط می‌شوند، اما ماهیت آنها به کلی متفاوت است. در هیپنوتیزم، مغز به حالت انزوا از تحریکات حسی می‌رود و آگاهی محدود می‌شود. در مقابل، یوگا نیدرا به مغز این امکان را می‌دهد که در حالت آگاهی عمیق‌تری باقی بماند و تحریکات با کیفیت بالاتری دریافت کند. به عبارتی دیگر، در یوگا نیدرا، حتی در حالی که حواس کاهش می‌یابد، آگاهی و توانایی‌های ذهنی افزایش می‌یابد، در حالی که هیپنوتیزم به محدودیت‌های بیشتری می‌انجامد.

در طول تمرین یوگا نیدرا، همیشه تاکید می‌شود که «به خواب نروید». در یوگا نیدرا، هدف این است که آگاهی خود را حفظ کنید. حتی اگر بدن شما در حال آرامش است، باید بیدار و آگاه باشید. شما ممکن است در سطح حسی آگاه نباشید، اما از تمرین یوگا نیدرا مطلع هستید. 

مغز در طول یوگا نیدرا کاملاً بیدار است و نوعی از تحریکات با کیفیت بالاتر را دریافت کرده و آگاهی متفاوتی نسبت به آنچه که معمولاً تجربه می‌کنیم، کسب می‌کند. اما در هیپنوتیزم، شخص به خواب عمیق فرو می‌رود و مغز به‌طور کامل خاموش می‌شود. آگاهی به ناحیه‌ای کوچک محدود می‌شود و توانایی‌ها محدود می‌گردند. این وضعیت به شدت تاماسیک (تاریک) است، در حالی که یوگا نیدرا ظرفیت را افزایش می‌دهد و شرایط ساتویک (پاک و روشن) را به وجود می‌آورد.

از نظر علمی، زمانی که سیستم عصبی مرکزی و قشر مغز نتوانند تحریکات لازم را به مغز برسانند و مغز به‌طور موقت از این تحریکات جدا شود، به حالت هیپنوتیزم وارد می‌شود. این حالت یک تجربه کوتاه‌مدت است که در آن مغز و قشر مغزی از کانال‌های انرژی جدا می‌شوند.

در یوگا، سه نادی یا کانال انرژی اصلی در بدن وجود دارد به نام‌های ایدا، پینگالا و سوشومنا. ایدا نیروی ذهنی را منتقل می‌کند، پینگالا نیروی حیاتی را، و سوشومنا نیروی روحی را. به زبان علمی دیگر، این‌ها معادل سیستم‌های عصبی سمپاتیک، پاراسمپاتیک و مرکزی هستند.

در طول زندگی، نادی‌های ایدا و پینگالا به طور مداوم مغز را با تحریکات لازم تغذیه می‌کنند تا بتواند اشیاء، صداها و ایده‌ها را درک کند. اگر با استفاده از پراتیاهارا این نادی‌ها را مسدود کنید، مغز از این تحریکات جدا می‌شود و به حالت هیپنوتیزم وارد می‌شود. 

اما اگر در عین حال بتوانید سوشومنا را که در بیشتر مردم بسته است بیدار کنید، حتی اگر ایدا و پینگالا از مغز جدا شوند، سیستم عصبی مرکزی بیدار می‌شود و سوشومنا جایگزین آن‌ها می‌شود و انرژی و تحریکات لازم را به مغز می‌رساند.

در هیپنوتیزم، مغز از کانال‌های حسی جدا می‌شود و بنابراین دانش و آگاهی محدود می‌شود. در مقابل، در یوگا نیدرا، به دلیل فعالیت نادی سوشومنا، مغز تحریکاتی با کیفیت بالاتری دریافت می‌کند و آگاهی متفاوتی پیدا می‌کند. این تفاوت بنیادی بین هیپنوتیزم و یوگا نیدرا است. در یوگا نیدرا، مغز به‌طور کامل بیدار است و به اعماق جدیدی از آگاهی دست می‌یابد، در حالی که در هیپنوتیزم، آگاهی محدود و منابع مغز محدود است.

فواید یوگا نیدرا

آرامش عمیق و رهایی از تنش‌ها

یوگا نیدرا به شما این امکان را می‌دهد که از تنش‌های جسمی، عاطفی و ذهنی رهایی یابید و به یک آرامش عمیق دست یابید که با هیچ نوع خواب عادی قابل مقایسه نیست. این آرامش عمیق به شما کمک می‌کند تا از استرس‌های روزمره فاصله بگیرید و به یک حالت ذهنی متعادل و آرام برسید.

بهبود کیفیت خواب

تمرین منظم یوگا نیدرا می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند. مطالعات نشان داده‌اند که یک جلسه یوگا نیدرا می‌تواند معادل چندین ساعت خواب عادی باشد و به شما این امکان را می‌دهد که خواب عمیق و مفیدی داشته باشید.

آگاهی و رشد فردی

یوگا نیدرا به شما این فرصت را می‌دهد که به عمق ناخودآگاه خود نفوذ کنید و الگوهای ذهنی و احساسی را شناسایی و تغییر دهید. این تکنیک به رشد فردی و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند و به شما این امکان را می‌دهد که به یک خودآگاهی عمیق‌تر دست یابید.

راهنمای عملی برای تمرین یوگا نیدرا

آماده‌سازی محیط

برای انجام یوگا نیدرا، محیط باید آرام و مناسب باشد. بهتر است محیط نیمه‌تاریک باشد، زیرا نور شدید و تاریکی کامل هر دو می‌توانند بر مغز تأثیر بگذارند. تهویه مناسب و جلوگیری از بادهای شدید نیز اهمیت دارد. اطمینان حاصل کنید که هیچ مزاحمتی در محیط وجود ندارد تا بتوانید به راحتی یوگا نیدرا را تمرین کنید.

زمان مناسب

بهترین زمان برای تمرین یوگا نیدرا صبح یا عصر است. این زمان‌ها به شما کمک می‌کنند تا به آرامش عمیق‌تری دست یابید و کیفیت خواب خود را بهبود ببخشید.

پوشش و راحتی

لباس‌های سبک و راحت بپوشید و از یک پتو نازک برای حفظ دمای بدن استفاده کنید. این کمک می‌کند تا دمای بدن در طول تمرین مناسب باقی بماند و باعث آرامش بیشتر شما شود.

خالی بودن معده

برای انجام یوگا نیدرا باید معده شما خالی باشد. برای هضم وعده‌های غذایی سنگین حداقل سه ساعت و برای میان‌وعده‌های سبک نیم ساعت زمان نیاز است. این کار به جلوگیری از مشکلات گوارشی و افزایش راحتی در طول تمرین کمک می‌کند.

پیشگیری از خواب عمیق

اگر احساس خواب‌آلودگی کردید، دوش گرفتن قبل از تمرین کمک می‌کند تا از خواب عمیق جلوگیری شود.

نتیجه‌گیری

یوگا نیدرا یک روش فوق‌العاده برای دستیابی به آرامش عمیق و آگاهی درونی است. با رعایت اصول صحیح در تمرین و ایجاد محیط مناسب، می‌توانید از فواید آن بهره‌ ببرید و شاهد بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی و سلامتی خود باشید. تکنیک یوگا نیدرا به شما این امکان را می‌دهد که به عمق درون خود بروید و آرامش و آگاهی را در همه جوانب زندگی خود تجربه کنید.

امیدواریم این مقاله از صمدی یوگا برای شما مفید بوده باشد.

بخش‌هایی از مقاله از کتاب یوگا نیدرا اثر ساتیاناندا برگرفته شده است.