راجا یوگا چیست؟ [سکوت ذهن را تجربه کنید]

در یوگا، مسیرها و شاخه‌های مختلفی وجود دارد، اما همه آنها به یک هدف منتهی می‌شوند و آن رسیدن به موکشا یا رهایی است. راجا یوگا که یوگای کلاسیک نیز نامیده می‌‌شود عالی‌‌ترین مسیر برای دستیابی به حالت وحدت ذهن-بدن-روح است و هدف آن دستیابی به سکوت ذهن و آرامش و صلح درونی می باشد.

در ادامه این مقاله از صمدی یوگا با عنوان راجا یوگا چیست با ما همراه باشید تا با این شاخه اصلی یوگا بیشتر آشنا شوید.

مقدمه ای بر راجا یوگا

راجا یوگا یکی از شاخه‌های کلاسیک یوگا است. انواع دیگر شاخه‌های یوگا عبارتند از: هاتا یوگا (مسیر فیزیکی یوگا)، جنانا یوگا (دانش یا خودآموزی)، باکتی یوگا (عشق و سرسپردگی) و کارما یوگا (خدمت فداکارانه) که هر کدام راهی به موکشا (رهایی) و خودآگاهی هستند.

راجا یوگا به عنوان یوگای کلاسیک هم شناخته می‌شود. در سانسکریت، کلمه راجا به عنوان شاهانه یا سلطنتی ترجمه می‌شود. بنابراین، راجا یوگا بهترین راه برای رسیدن به بالاترین حالت یوگا - سامادی یا روشنگری در نظر گرفته می‌شود. که هم به بالاترین هدف یوگا و هم به تمرین مدیتیشن که برای رسیدن به این هدف استفاده می‌شود اشاره دارد. 

فلسفه و تاریخچه راجا یوگا چیست؟

فلسفه راجا یوگا، که به‌عنوان "یوگای سلطنتی" شناخته می‌شود، به عنوان یکی از مراحل نهایی آشتانگا یوگا تعریف می‌شود و بر چهار مرحله آخر آن متمرکز است: پراتیاهارا، دهارنا، دیانا و سامادهی.

در حالی که آشتانگا یوگا شامل هشت مرحله است که به توسعه شخصیت و بهبود سلامت جسمی و روحی کمک می‌کند، راجا یوگا تأکید بیشتری بر سکوت ذهن و تجربه عمیقی از رهایی دارد. هدف این روش، هدایت فرد به سوی آرامش درونی و ایجاد ارتباط عمیق‌تر با خود و هستی است.

راجا یوگا از طریق تمرینات مدیتیشن و یوگا نیدرا، به فرد کمک می‌کند تا بر افکار و احساسات خود تسلط پیدا کرده و به درک عمیق‌تری از وجود خود دست یابد.

تاریخچه راجا یوگا به متون باستانی و معتبر، به‌ویژه "یوگا سوترا" پاتانجلی، بازمی‌گردد که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع فلسفی یوگا شناخته می‌شود. این متن، که حدود ۲۰۰ سال قبل از میلاد نوشته شده، اصول و تکنیک‌های راجا یوگا را به‌دقت تبیین کرده و بر اهمیت سکوت ذهن تأکید می‌کند.

با گذشت زمان، راجا یوگا در سنت‌های مختلف توسعه یافته و به‌ویژه در قرن بیستم با ورود به دنیای غرب، توجه بسیاری را به خود جلب کرد. امروزه، این شاخه از یوگا به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای رشد فردی و روحی شناخته می‌شود و به افراد کمک می‌کند تا با تمرینات منظم مدیتیشن، به آرامش و تعادل در زندگی دست یابند.

فرق راجا یوگا با هاتا یوگا

برای فهمیدن فرق راجا یوگا با هاتا یوگا، ابتدا باید مفهوم هاتا یوگا چیست را بدانیم.

راجا یوگا و هاتا یوگا هر دو از شاخه‌های اصلی یوگا هستند. راجا یوگا که به "یوگای شاهانه" معروف است، بیشتر بر جنبه‌های ذهنی و مراقبه‌ای یوگا تمرکز دارد و هدف آن رسیدن به آگاهی و آرامش عمیق از طریق مشاهده ذهن و مراقبه است. در این شاخه، مدیتیشن و سکوت و سکون ذهن جایگاه اصلی دارند و حرکات بدنی کمتر مورد تأکید قرار می‌گیرند.

در مقابل، هاتا یوگا بیشتر بر تمرینات فیزیکی، تنفس و آمادگی جسمی متمرکز است و از طریق حرکات (آساناها) و تمرینات تنفسی (پرانایاما) بدن را برای مدیتیشن و سکوت ذهن آماده می‌سازد.

به‌طور کلی، می‌توان گفت هاتا یوگا به‌عنوان پایه‌ای برای تقویت جسم و پرورش انرژی عمل می‌کند، در حالی که راجا یوگا فرد را به مراحل عمیق‌تر ذهنی و روحی هدایت می‌کند.

با توجه به مطالبی که بالا ذکر شد، میتوان گفت که آموزش هاتا یوگا و راجا یوگا در راستای همدیگر انجام میشود.

چهار مرحله راجا یوگا کدامند؟

در ادامه چهار مرحله راجا یوگا را نام برده و برای هر کدام توضیحاتی ارائه دادیم.

1- پراتی هارا: عقب نشینی از احساسات حسی  

توجه از دنیای خارج به دنیای درونی هدایت می‌شود. تکنیک‌هایی که به نام پراتی‌هارا شناخته می‌شوند، امکان توسعه توانایی آرامش آگاهانه را فراهم می‌کنند. این‌ها تکنیک‌هایی فوق‌العاده برای خودکاوی، جستجو و توسعه درونی است. 

تکنیک‌های ریلکسیشن و آرامش آگاهانه به طور سیستماتیک، ارگانیسم و اندامها را به حالت آرامش عمیق می‌رساند. هنگامی که بدن آرام شود، ذهن ساکت می‌شود، اعصاب راحت می‌شود و تنش‌های عضلانی رها می‌شوند. 

وقتی بدن به حالت آرامش عمیق می‌رود، میزان تنفس کاهش می‌یابد، ریه‌ها آرام می‌شوند و سیستم تنفسی آسوده می‌گردد. پراتی‌هارا فرد را برای گام‌های Dharana (تمرکز) و Dhyana (مدیتیشن) آماده کرده، آرامش عمیق درونی و تمرکز کامل را فراهم می‌نماید.

2- دارنا: تمرکز  

در مرحله اول، دارنا را می‌توان به جمع کردن توجه به طور سطحی در یک نقطه خارجی و ثابت نگه داشتن در آن نقطه تعریف نمود. ذهن باید بیاموزد تا بدون سستی روی یک شیء ثابت بماند. 

در واقع، این حالت تمرکز وجود روانی بوسیله ثابت ماندن در یک نقطه در دراز‌مدت است. به منظور دستیابی به توانایی تمرکز، ذهن باید از برخی آستانه‌ها عبور کند و احساسات، افکار و فعالیت‌های ذهنی که مانع هستند را از بین برده یا به حداقل برساند.

3- دیانا: مدیتیشن، متمرکز شدن فرد  

شرایطی است که فرد بتواند بدون اینکه خود را مجبور کند در حالت تمرکز بماند. تکنیک‌های مراقبه با نامDhyana  ابزار موثر برای درک معنای زندگی و توسعه خرد درونی هستند.

با استفاده از این تکنیک‌ها، تنش ذهنی و بیقراری عاطفی از بین می‌رود، خود واقعی درک می‌شود و واقعیت درونی متصل می‌گردد. آگاهی و شعور فطری درونی بیدار می‌شود و فرم‌های معنوی وجود پدیدار می‌گردند. دیانا (Dhyana) مرحله دوم کنترل ذهنی است.

کلمه Dhyana در سانسکریت از کلمه Dhyai بدست می‌آید. کلمه Dhyai به معنای تمرکز عمیق یا مراقبه است.

دیانا (Dhyana) روند اتصال پیوسته و مداوم به یک تصویر از طریق تمرکز عمیق آگاهی است. در طول مدیتیشن، انرژی آگاهی که در تمام سلول‌های بدن تعبیه شده در یک نقطه جمع می‌شود. 

سیستم آگاهی و بدنی ادغام گشته و وحدت انسانی آگاهی را تجربه می‌کند و متوجه می‌شود که او یکی بوده و با تمام موجودات زنده یکی است.

بیگانگی با خود حقیقی درونی و دیگر موجودات پایان می‌یابد. فرد از دست و پنجه نرم کردن با احساسات پوچ و تشویش آزاد می‌شود. معنویت معنای جدیدی به دست می‌آورد، فرد به رضایت درونی می‌رسد و در آن خلا درونی پر می‌شود.

دیانا (Dhyana) زمانی به وقوع می‌پیوندد که تمرکز به شدت عمیق باشد، که این به دلیل نگه داشتن مداوم و پیوسته و به اندازه کافی طولانی یک تصویر در آگاهی روی می‌دهد. بنابراین فرایند مدیتیشن تمرکز پیوسته و عمیق انجام می‌شود.

4- سامادی: روشنگری، آزادی، وحدت، وضعیت یکی بودن 

هر کاری که در آخرین مرحله مراقبه انجام می‌گردد، هنگامی که تلاش در این بررسی رها می‌شود، افکار از نو مرتب می‌شوند. زیرا در حالت سامادی تلاش به طور کامل متوقف می‌گردد. در این حال، تلاشگر (سالک) داخل وضعیت قرار گرفته است. سامادی و فرد در همدیگر حل می‌شوند. تلاش و تلاشگر در حال حاضر به طور کامل از میان برداشته می‌شوند. 

هدف نهایی یوگا اتحاد با آگاهی جهانی است.

به عبارت دیگر، من یا نفس به طور کامل از بین می‌رود. این وضعیت به معنای واقعی کلمه «رسیدن به آگاهی وحدت» تفسیر می‌گردد. این وضعیتی است که در آن تمام دوگانگیها، یعنی فاعل و مفعول حذف شده و یکی هستند. مراقبه‌گر و مراقبه‌شونده یکی می‌شوند.

در این حالت است که فرد خود را با آگاهی جهانی متحد می‌کند. بنابراین، فرد با کائنات به وحدت می‌رسد. مفهوم من از میان برداشته می‌شود، و یکی و کل با همه چیز به یکی تبدیل می شود و این یعنی در جهان ذوب می‌شویم.

در نهایت صلح و شادی بی‌پایان است. هنگامی که سامادی بدون تلاش ایجاد می‌شود، تمام حرکت‌های شما در زندگی روزمره بدون تلاش می‌گردد. یعنی ما دیگر صحبت کننده، راه رونده، انجام دهنده نیستیم.

در حالت سامادی، مرزهای میان فرد و جهان پیرامون به‌طور کامل محو می‌شوند. این تجربه بی‌نهایت از بی‌زمانی و بی‌مکانی، حسی از یگانگی مطلق با کل هستی به همراه دارد. در این لحظه، فرد نه‌تنها به آزادی عمیق و آرامشی بی‌کران دست می‌یابد، بلکه نوعی آگاهی الهی و درک عمیق از حقیقت جهان را درون خود احساس می‌کند.

سامادی اوج تمامی تلاش‌های روحی و جسمی است، جایی که ترس‌ها، اضطراب‌ها و دلبستگی‌های دنیوی به سکوتی ژرف تبدیل می‌شوند. این مرحله، همان نقطه‌ای است که در آن انسان با تمام موجودات، طبیعت و انرژی‌های جهان یکی می‌شود و تجربه‌ای فراتر از حواس عادی را درک می‌کند

رابطه مستقیم راجا یوگا با مدیتیشن

در راجا یوگا نحوه انجام مدیتیشن و مسائل و موضوعات مربوط به مدیتیشن مستقیما و صرفا با استاد حاذق راه یوگا در میان گذاشته می‌شود و تکنیک مدیتیشن مستقیم از استاد گرفته می‌شود. چراکه استادِ راه یوگا به تمام حالات و شرایط ذهنی و روحی فرد آگاه هست و می‌تواند راهنمای او در مسیر انجام مدیتیشن باشد. 

همانطور که هیچ شمعی با کتاب روشن نمی‌شود، انجام مدیتیشن از روی کتاب و پکیج‌های آماده نیز قابل انجام نیست. شمعِ وجود با شعله روشن می‌شود!

کلید انجام مدیتیشن داشتن نظم و ممارست است، مدیتیشن عملی نیست که بتوان انجام داد بلکه صرفا مشاهده محض بدون قضاوت افکار و حالت‌های ذهنی است تا به مرور تمام آشفتگی‌های ذهنی فروکش کرده و ذهن به سکوت و آرامش برسد. برای آشنایی بیشتر با مدیتیشن کلیک کنید.

هدف راجا یوگا چیست؟

هدف راجا یوگا رسیدن به رهایی و سکوت و آرامش ذهن می‌باشد. بزرگترین مانع برای تحقق خویشتنِ خویش، ذهن پرمشغله است که در آن تفکر بیش از حد، نفس، طمع، دلبستگی و احساس جدایی از خود، همگی در ایجاد رنج نقش دارند.

دریاچه‌ای را تصور کنید که با امواج زیادی متلاطم می‌شود، با گذر رهگذران گل‌آلود شده و با زباله‌هایی که ریخته می‌شود آلوده می‌شود. این دریاچه به وضوح ذهن ما را نشان می‌دهد.

در هر لحظه هزاران فکر به سوی ما هجوم می‌آورند و ذهن و حواس ما را به بیرون هدایت می‌کنند. مگسی وز وز می‌کند و فکر و ذهن ما را به سوی خود می‌کشد، فکر شام هم همینطور. فکر اینکه کلیدها را کجا گذاشته‌ایم، بحثی که دیروز داشته‌ایم را همچنان در ذهن خود ادامه می‌دهیم. به مراقبه می‌نشینیم و هر فکری در پس فکر دیگر می‌آیند و می‌روند. 

بیشتر اوقات از فعالیت ذهن آشفته خود بی‌خبریم چون عادت کرده‌ایم که ذهن ما همچون فرمانروایی آزاد به فعالیت و آشفتگی‌ها ادامه دهد. ما هرگز به طور جدی تلاش نکرده‌ایم که ذهن خود را بدون قضاوت مشاهده کنیم. و اگر آرامش ذهن نباشد و به سکوت و سکون نرسیده باشد ما را دچار رنج و عذاب خواهد کرد.

بااینکه به زندگی کردن با ذهنی آشفته عادت کرده‌ایم اما هرگز نباید این وضعیت را قابل قبول تصور کنیم. ما می‌توانیم به جای برده ذهن شدن، فرمانروای ذهن خود باشیم. ذهن می‌تواند بهترین دوست ما باشد اما اگر پر از آشفتگی و هرج و مرج باشد به بدترین دشمن ما تبدیل می‌شود؛ دشمنی که صحنه نبرد را هرگز ترک نمی‌کند!

اکنون به جای دریاچه آلوده‌ای که قبلا درموردش صحبت کردیم، دریاچه‌ای را تصور کنید که بدون امواج سهمگین و بدون آلودگی است؛ ساکت و آرام و زلال. با نگاه کردن به آب زلال، می‌توانید کف و عمق دریاچه را ببینید.

ما در راجا یوگا پی میبریم که عمق دریاچه همان خویشتن خویش ماست که در اعماق قلب ما ساکن است. وقتی ذهن، خالص و آرام و ساکن است، خویشتنِ ما دیگر از دیدِ ما پنهان نمی‌ماند. 

ذهن چگونه به سکوت و سکون می‌رسد؟

ذهن از طریق تمرین مکرر و منظم مراقبه، که در کنار دیگر مراحل یوگا همچون اصول یاما و نیاما، تمرینات فیزیکی یا آساناها، پاکسازی‌ها، تمرینات تنفسی یا پرانایاما و مراحل دیگر یوگا، پاک و آرام می‌شود و به سکوت می‌رسد.

انجام مدیتیشن و مراقبه بدون تمرین فضائل اخلاقی، بدون رعایت یاما و نیاما در زندگی، بدون آماگی بدن و انجام تمرینات فیزیکی و تنفسی، همانند این است که در اقیانوس سوار قایقی شویم که روزنه‌ای دارد و آب لحظه به لحظه به درون قایق پر می‌شود.

هنگامی که ما یاما و نیاما را به طور روزانه تمرین می‌کنیم، نظم در زندگی ما بیشتر می‌شود، روی شخصیت و رفتار خود کار می‌کنیم، فضایل ما افزایش می‌یابد و رشد معنوی ما تسریع می‌یابد.

تمرین منظم حرکات یوگا و تنفس پرانایاما سلامت جسمی ما را بهبود می‌بخشد، وضوح ذهنی ما را افزایش می‌دهد، انرژی و نیروی حیات ما را افزایش می‌دهد و احساسات ما را تثبیت و آرام می‌کند. هنگامی که ما به طور روزانه دارانا و دیانا را تمرین می‌کنیم، تمرکز ما افزایش می‌یابد، حافظه ما بهبود می‌یابد، تفکر بیش از حد کاهش می‌یابد و خرد ما گسترش می‌یابد.

هدف راجا یوگا این است که نسبت به اشیاء بیرونی، افکار و نتایج اعمال خود آگاه‌تر شویم. این امر درک ماهیت واقعی ما را توسعه می‌دهد و منجر به پرورش صلح و آرامش درونی می‌شود.

همانطور که در دوره هاتا یوگا با انجام آساناها می‌توانیم برای داشتن تندرستی و جسمی سالم پیش برویم و بدن را برای انجام مدیتیشن مهیا کنیم، با شرکت در دوره‌ راجا یوگا و انجام مدیتیشن هم می‌توانیم برای داشتن آرامش و سکوت ذهن و کشف حقیقت واقعی خود گام برداریم.

فواید راجا یوگا چیست؟

فواید راجا یوگا عبارتند از:

1. افزایش تمرکز

2. کاهش استرس

3. تقویت خودآگاهی

4. کنترل بهتر احساسات

5. افزایش انضباط

6. تعادل روحی

7. بهبود روحیه

8. تصمیم‌گیری آگاهانه

9. کیفیت خواب بهتر

10. ارتباط عمیق‌تر

تمرینات راجا یوگا به بهبود تمرکز و توجه در فعالیت‌های روزمره کمک می‌کند، که منجر به افزایش بهره‌وری می‌شود. این نوع یوگا با تمرینات ذهنی و مراقبه‌ای، سطوح استرس و اضطراب را به طرز موثری کاهش می‌دهد و آرامش عمیق‌تری را به ارمغان می‌آورد.

راجا یوگا موجب افزایش آگاهی از افکار و احساسات می‌شود و به فرد کمک می‌کند تا خود را بهتر بشناسد. با تمرین مداوم، افراد می‌توانند احساسات خود را نیز به خوبی مدیریت کرده و از واکنش‌های ناگهانی جلوگیری کنند. همچنین به تقویت نظم و انضباط در زندگی روزمره کمک می‌کند و افراد را در پیگیری اهدافشان یاری می‌دهد. بهتر است بدانیم که راجا یوگا به ایجاد تعادل بین جنبه‌های مختلف زندگی، از جمله کار، خانواده و روابط اجتماعی، کمک می‌کند.

از طرفی تمرینات این سبک به افزایش حس مثبت‌اندیشی و شادابی می‌انجامد. با بهبود آگاهی و تمرکز، افراد می‌توانند تصمیم‌گیری‌های بهتری را انجام دهند و در زندگی خود احساس کنترل بیشتری کنند. همچنین تمرینات راجا یوگا به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند و مشکلات خواب را کاهش می‌دهد.  این نوع یوگا به تقویت ارتباط با خود و افزایش احساس رضایت درونی کمک می‌کند، که منجر به زندگی شادتر و معنادارتری می‌شود.

تمرین راجا یوگا در خانه

تمرین راجا یوگا در خانه امکان‌پذیر است، اما تنها زمانی که تکنیک‌های مدیتیشن و یوگانیدرا از یک استاد مجرب گرفته شود، می‌تواند مؤثر واقع شود. حضور یک استاد حاذق در این مسیر اهمیت بالایی دارد، زیرا او می‌تواند شما را در درک عمیق‌تری از مفاهیم و تکنیک‌های این شاخه از یوگا یاری کند.

با شرکت در دوره‌ راجا یوگا، نه‌تنها از راهنمایی‌های دقیق یک استاد بهره‌مند می‌شوید، بلکه می‌توانید به صورت منظم تمرین کنید و به آرامش و تعادل بیشتری در زندگی دست یابید.

نتیجه گیری

راجا یوگا، به عنوان یک مسیر عمیق و معنادار، ما را به دنیای درونی خود می‌برد و فرصتی می‌دهد تا با خود واقعی‌مان آشنا شویم. این شیوه از یوگا با تمرکز بر کنترل ذهن و تمرین مراقبه، به ما می‌آموزد که چگونه از چالش‌های روزمره عبور کنیم و در میان آشفتگی‌های زندگی، آرامش و تعادل را پیدا کنیم. در حالی که در جستجوی آگاهی و شناخت خود هستیم، راجا یوگا به ما نشان می‌دهد که صلح و خوشبختی واقعی در درون ما نهفته است.

شاخه راجا یوگا نه تنها به ما ابزارهایی برای تسلط بر افکار و احساسات می‌دهد، بلکه ما را به سوی بیداری روحی و تحول شخصی هدایت می‌کند.

راجا یوگا به ما یادآوری می‌کند که سفر به سوی خود، سفر به سوی آشتی با وجود خویش و اتصال عمیق به جهان اطراف است، و این مسیری است که به حقیقت و عشق درونی منتهی می‌شود.

به طور خلاصه در پاسخ به سوال راجا یوگا چیست چه می‌باشد می‌توان گفت که در این سبک از یوگا که یوگای شاهانه نامیده می‌شود با انجام مدیتیشن منظم و مستمر زیر نظر استاد حاذق یوگا می‌توان به حالت آرامش و رهایی و سکوت ذهن دست یافت.