دهارانا در یوگا: مفهوم، مزایا و تمرین‌ها
احتمالا همۀ ما این تجربه را داشته‌ایم که غرق یک کاری یا تماشای چیزی شویم و متوجه گذشت زمان نشویم؛ شاید تماشای غروب زیبا، غرق نوشتن و کار روی پروژه‌ای. اغلبِ این لحظات کاملا برنامه‌ریزی نشده است. لحظه‌ای در حال انجام وظیفه هستیم و دقیقۀ دیگر غرق کاری شده‌ایم و زمان زیادی گذشته و متوجه زمان نشده‌ایم.
اما بیشتر اوقات وقتی که تصمیم می‌گیریم در سکوت بنشینیم و توجه و تمرکز داشته باشیم، ذهن ما پرسه می‌زند و حواس ما را پرت موضوعات بیرونی می‌کند. این حواس‌پرتی‌های روزافزون باعث بی‌قراری ذهن می‌شود. به طوری که در دنیای امروز به نظر می‌رسد تمرکز و توجه مستمر همچون هنرِ گم شده‌ای است که باید احیا شود. این جنبۀ مهم که زندگی روزمره و مادی و معنوی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد از دید یوگا پنهان نمانده و توجه ویژه‌ای به آن شده است به طوری که یکی از مراحل یوگای هشتگانه پاتانجلی، به همین موضوع توجه تعمیم یافته، دهارانا اختصاص داده شده است. در ادامه مقاله دهارانا در یوگا با مفهوم دهارانا و مزایا و تکنیک‌های آن بیشتر آشنا خواهیم شد.
دهارانا چیست؟
دهارانا یا دارانا (Dharana) ششمین مرحله از یوگای هشتگانه (آشتانگا یوگا) پاتانجلی می‌باشد که به معنای توجه و تمرکز تعمیم‌یافته و ثابت شده روی یک موضوع یا شیء است. این واژه از زبان سانسکریت گرفته شده است و به توانایی متمرکز کردن ذهن روی یک نقطه خاص یا یک موضوع معین اشاره دارد.
دهارانا یکی از اصول بنیادی فلسفه یوگا است که در متون کلاسیک یوگا و در یوگا سوتراهای پاتانجلی شرح داده شده است. این مرحله که در شاخه کلاسیک راجا یوگا قرار دارد همراه با مرحله قبل خود یعنی پراتیاهارا، مقدمه‌ای برای دیانا یا مدیتیشن هستند. تمام مراحل شاخه راجا یوگا و تکنیک مدیتیشن زیر نظر مربی و استاد حاذق یوگا انجام می‌گیرد. برای داشتن آرامش ذهنی و شروع مدیتیشن میتوانید در دوره راجا یوگا شرکت کنید.
هنگامی که حواس از طریق پراتیاهارا به درون کشیده شد، بجای اینکه در خدمت جهل و نادانی و نفس باشند می‌توان آنها را در خدمتِ تحقق خویشتنِ خویش قرار داد. سپس ذهن برای مرحله بعدی یعنی دهارانا آماده می‌شود. پاتاتجلی دهارانا را جریان مدام آگاهی به سوی درون می‌داند که ذهن با آرامش از درون به یک شی بیرونی مثل موضوع، ایده یا تصویری متمرکز می‌شود و یا به یک نقطه یا تصویری در درون همچون قسمت ناف، قلب، بین دو ابرو یا هر کدم از چاکراها تمرکز پیدا می‌کند.
توجه چیست؟
توجه عبارت است از متمرکز ساختن هشیاری و آگاهی روی یک نقطه یا موضوع خاص و نادیده گرفتن تمام موارد دیگر. اگر لحظه‌ای متوجه عدم آگاهی خود شویم یعنی در آن لحظه از ناآگاهی خود آگاه بودیم.
تمرکز ما می‌تواند متمرکز یا پراکنده باشد. اگر پرتوهای پراکنده نور خورشید را از طریق ذره بین متمرکز کنید، می تواند یک تکه کاغذ را بسوزاند، در حالی که با پرتوهای پراکنده این کار میسّر نیست.
به همین ترتیب، پرتوهای ذهنی معمولاً بر روی اشیاء و افکار مختلف پراکنده می‌شود، اما اگر آنها را جمع‌آوری کرده و به عنوان یک پرتوی قدرتمند متمرکز و شفاف شود، می‌توان تمام ناخالصی‌ها (سمسکارا) ذهن را سوزاند.
اگر می‌خواهیم با موفقیت و ایمنی کارهایی را انجام دهیم داشتن تمرکز بسیار ضروری است. چه اتفاقی می‌افتد اگر در جاده شلوغی در حال رانندگی باشیم و حواس‌مان پرت شود و به رانندگی خود توجه نداشته باشیم؟
تفاوت دهارنا با تمرکز
تمرکز در یوگا با تلاش و تنش همراه نیست که شخص برای دفاع، تصاحب و دستیابی به چیزی تمرکز کند. در تمرکز عادی یک انگیزه ذهنی وجود دارد که فرد با تلاش بیرونی انرژی و جریان احساسات خود را متوجه یک چیز می‌کند، اما در دهارنا هیچ تلاش بیرونی وجود ندارد بلکه برگرداندن ذهن از پرسه‌زنی‌های بیرونی به سمت درون و آگاهی درونی است. به همین جهت است که پاتانجلی پرانایاما را برای داشتن تمرکز و توجه مناسب می‌بیند چون با توجه روی نفس کشیدن و کنترل آگاهانه تنفس، حواس‌پرتی و پرسه‌زنی های ذهن کم شده و به آرامش می‌رسد و به سوی درون کشیده می‌شود.
چگونه بفهمیم ذهن متمرکز است؟
تمرکز واقعی و عمیق هنگامی اتفاق می‌افتد که متوجه گذر زمان نباشیم. اگر کتابی می‌خوانیم و به آن علاقه‌مند هستیم، تمام توجه خود را به آن معطوف می کنیم، تا جایی که اصلاً متوجه زمان نمی‌شویم. تنها زمانی که خواندن را متوقف می‌کنیم و کتاب را زمین می‌گذاریم، با تعجب متوجه می‌شویم که چند ساعت بدون توجه ما گذشته است. ذهن زمانی متمرکز می‌شود که علاقه و توجه فرد به شدت بر یک منطقه محدود (بدون دخالت افکار) در لحظه حال متمرکز شود - نه گذشته و نه آینده، بلکه اکنون. در کتاب یوگا، کورما پورانا آمده است که اگر ذهن به مدت 12 ثانیه روی چیزی متمرکز شود، آن دهارانا است.
مزایای دهارانا در یوگا
دهارانا فواید فراوانی برای جسم و ذهن ما به همراه دارد. برخی از مزایای دهارانا عبارتند از
افزایش قدرت تمرکز
تمرین دهارانا باعث تقویت تمرکز و افزایش توانایی ذهن در حفظ توجه بر روی موضوعات مختلف می‌شود. این مهارت می‌تواند در زندگی روزمره و انجام کارها و مسئولیت‌های ما موثر باشد.
کاهش استرس و اضطراب
دهارانا کمک می‌کند تا از افکار پراکنده و نگرانی‌ها و اضطراب‌ها رهایی یابیم و به آرامش و سکون دست یابیم. این موضوع باعث کاهش استرس و اضطراب و تنش می‌شود.
بهبود کیفیت خواب
تمرین منظم دهارانا می تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند. با تقویت تمرکز با یوگا، ذهن آرام شده و خواب بهتری را تجربه خواهیم کرد.
تمرین دهارانا
برای تقویت مهارت دهارانا، می‌توان از تکنیک و تمرین‌های مختلفی کمک گرفت. برای ورود به تمرکز عمیق:
بدن خود را ریلکس کنید و آساناهای ثابتی داشته باشید.
ذهن خود را آرام کنید، نفس خود را آرام کنید و نیروی زندگی خود را با پرانایاما کنترل کنید.
حواس خود را با بازگرداندن آنها به درون، به منبع خود از طریق پراتیاهارا، حفظ کنید
با کمرنگ شدن افکارتان، پرتوهای ذهنتان را جمع کنید و با آرامش و با علاقه و توجه روی یک نقطه یا موضوع متمرکز شوید. این دهارانا است.
نتیجه گیری
در انتهای این مقاله از صمدی یوگا با عنوان دهارانا در یوگا باید گفت که دهارانا به عنوان یک مرحله کلیدی، نقش مهمی در بهبود توانایی‌های ذهنی و روحی دارد. و این مرحله به همراه پراتیاهارا، آغازی است برای مرحله بعد خود یعنی دیانا که مدیتیشن می‌باشد. مدیتیشن یک نوع تمرکز نیست، بلکه روئیت کردن و شاهد بودن محض است.