سامادهی (Samadhi) در یوگا: راهنمایِ دستیابی به بیداریِ درونی
یوگا از دیرباز به عنوان راهی برای دستیابی به هماهنگی و تعادل میان ذهن، بدن و روح مورد توجه قرار گرفته است. در میان آموزه‌های متعدد یوگا، متنی برجسته به نام «یوگا سوتراها» اثر پاتانجلی به عنوان یکی از مهم‌ترین راهنماهای عملی در این مسیر شناخته می‌شود. در این اثر، پاتانجلی یک سیستم هشت مرحله‌ای به نام آشتانگا یوگا یا «یوگای هشتگانه» را معرفی می‌کند که هدف نهایی آن رسیدن به مرحله‌ای به نام «سامادهی» است. سامادهی، به عنوان اوج این مسیر، حالتی از وحدت و بیداری کامل است که در آن فرد به اتحاد کامل با هستی و آگاهی ناب می‌رسد.
این مقاله از صمدی یوگا با موضوع سامادهی (Samadhi) در یوگا به بررسی این مفهوم، جایگاه آن در یوگا سوتراهای پاتانجلی، و مراحل عملی دستیابی به این حالت والا از طریق آشتانگا یوگا می‌پردازد.
سامادهی چیست؟
سامادهی در یوگا، آخرین مرحله از آشتانگا یوگای پاتانجلی است که در شاخه راجا یوگا قرار دارد. واژه سانسکریت سامادهی به معنای «وحدت و اتحادِِ کامل و آگاهی ناب» است.
سامادهی یا سامادی به عنوان بالاترین و عمیق‌ترین مرحله از آگاهی شناخته می‌شود و نشان‌دهنده حالتی است که در آن ذهن به طور کامل از هرگونه تلاطم و پراکندگی رها شده است و فرد به تجربه‌ای از یکی شدن و آگاهی ناب و بی‌پایان می‌رسد که فراتر از مرزهای ذهنی و جسمی قرار دارد.
در یوگا سوتراها، پاتانجلی سامادهی را به عنوان هدف نهایی مسیر یوگا معرفی می‌کند. این حالت، جایی است که تفاوت‌ها و تمایزات از بین می‌رود و تنها آگاهی خالص باقی می‌ماند. و یوگی تجربه‌ای عمیق از یکی شدن با همه چیز را دارد، تجربه‌ای که ورای زمان، مکان و حتی فردیت است. این حالت به معنای رسیدن به یک سطح از آگاهی است که تمام محدودیت‌های ذهنی را کنار می‌زند و به فرد اجازه می‌دهد تا با حقیقت مطلق یکی شود.
تفاوت بین دیانا (مدیتیشن) و سامادهی
تفاوت دیانا و سامادهی در مدیتیشن جریانی پیوسته و بی‌وقفه از توجه به سوی موضوع مراقبه وجود دارد، در حالی که در سامادهی دوگانگی ذهنی/عینی آگاهی مشاهده‌گر و موردِ مشاهده از بین می‌رود. ذهن با ادغام شدن با موضوع مراقبه دیگر از خود آگاه نیست. هوشیاری بدن نیز از بین می‌رود.
در مدیتیشن زنجیره‌ای از امواج فکری وجود دارد، اما وقتی مراقبه در حالت روشنگری سامادهی (سامادی) به اوج خود می‌رسد، مراقبه‌کننده فردیت خود را از دست می‌دهد و گسترش آگاهی و جذب آغاز می‌شود. فراتر از ذهن، زمان و مکان، آگاهی فردی مراقبه‌گر کاملاً جذب می‌شود و کاملاً با آگاهی کیهانی فراگیر، بی‌نام و بی‌شکل، که در آن تمام حس دوگانگی کاملاً ناپدید می‌شود، یکی می‌شود.
اگر مثال ساده‌ای بخواهیم بزنیم این است که هنگامی که توجه به یک نقطه کانونی خاص محدود می‌شود، تمرکز (dharana) اتفاق می‌افتد. وقتی دائماً توجه و مشاهده در آنجا جریان داشته و ادامه پیدا می‌کند، مراقبه (دیانا) است. برای مثال، اگر من مدام به شما نگاه کنم، تمرکز است. وقتی من کاملاً غرق در نگاه کردن به شما هستم، مراقبه است. اگر عمیق‌تر بروم، این سه (من، نگاه کردن، شما) یکی می‌شوند، به‌طوری که انگار تنها شما واقعیت هستید و «من» وجود ندارد. این حالت سامادی است.
مراحل دستیابی به سامادهی
یاما و نیاما (اخلاقیات و انضباط شخصی): این مرحله شامل اصول اخلاقی و انضباط شخصی است که پایه و اساس مسیر یوگا را تشکیل می‌دهند. این اصول به یوگی کمک می‌کنند تا زندگی‌ای پر از اخلاق و مسئولیت‌پذیری داشته باشد.
آسانا (تمرینات بدنی): یوگی باید بدن خود را از طریق انجام آساناها (حرکات یوگا) تقویت کرده و به آن انعطاف‌پذیری و تعادل ببخشد.
پرانایاما (کنترل تنفس): تنفس عمیق و کنترل شده، ذهن را آرام کرده و انرژی‌های حیاتی (پرانا) را در بدن گسترش می‌دهد. این مرحله برای آماده‌سازی ذهن برای مراقبه و دستیابی به سامادهی ضروری است.
پراتیاهارا (کنترل حواس): در این مرحله، یوگی باید توجه خود را از حواس بیرونی به درون معطوف کند. با کنترل حواس، فرد می‌تواند از پراکندگی ذهنی جلوگیری کند و به تمرکز بیشتری برسد.
دهارانا (تمرکز): تمرکز بر یک نقطه خاص یا یک شیء، به یوگی کمک می‌کند تا ذهن خود را از افکار غیرضروری خالی کرده و به حالت عمیق‌تری دست یابد.
دیانا (مراقبه): در این مرحله، یوگی به یک حالت عمیق‌تری از مراقبه می‌رسد که در آن ذهن به طور کامل آرام و ثابت می‌شود. این مرحله پیش‌زمینه‌ای برای دستیابی به سامادهی است.
سامادهی: در نهایت، یوگی به مرحله سامادهی می‌رسد. در این مرحله، تمام تفاوت‌ها بین ذهن و جهان بیرونی از بین می‌روند و یوگی اتحاد کامل با جهان و آگاهی خالص را تجربه می‌کند. این تجربه فراتر از کلمات و توصیفات است و به عنوان نهایت هدف یوگا شناخته می‌شود.
چهار مرحله اول از این مراحل هشتگانه در شاخه هاتا یوگا یا یوگای فیزیکی قرار دارد و چهار مرحله بعدی در شاخه کلاسیک یوگا یا راجا یوگا می‌باشد. یوگا فراتر از کلمات و کتاب‌ها و مطالب می‌باشد و باید آن را تجربه و در هر لحظه زندگی کرد. دوره هاتا یوگا و دوره راجا یوگا برای این طراحی شده است که تمام هشت مرحله یوگا را شامل شود و با شرکت در آنها به سوی سلامتی جسمی، آرامش و سکوت ذهنی و بیداری درونی گام برداریم.
نتیجه‌گیری
سامادهی (Samadhi) در یوگا به عنوان هدف نهایی مسیر هشتگانه پاتانجلی، چیزی فراتر از یک مرحله تمرین و دستیابی است. این حالت، تجربه‌ای از اتحاد کامل با خود و هستی است که فراتر از مرزهای زمان، مکان و فردیت می‌باشد. سامادهی جایی است که ذهن در سکوت مطلق فرو می‌رود و انسان به آگاهی نابی می‌رسد که پایانی برایش متصور نیست.